Waarschijnlijk heb je het wel vaker voorbij zien komen: het woord autonomie. Een voor sommigen nog onbekende term, terwijl het een belangrijke rol kan spelen in een persoon zijn welzijn. Maar wat houdt het nou precies in? En welk effect heeft het op je werknemers? Dat lees je in dit artikel.
Wat is autonomie en waarom is het belangrijk?
Wat betekent autonomie? Autonomie staat voor vrijheid en onafhankelijkheid in keuzes kunnen maken en is afgeleid van het Griekse woord 'autonomos', wat ‘eigen wetten opleggend' betekent. Hiermee is het mogelijk om eigen verantwoorde beslissingen te nemen, waarbij een persoon vrij staat van externe aansturing. In de werkomgeving wordt dit 'professionele autonomie' of 'werkautonomie' genoemd.
Daarnaast is autonomie onderdeel van de drie psychologische basisbehoeften: autonomie, competentie en relatie (verbondenheid). De basisbehoeften spelen een essentiële rol in de de zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan (2000).
De Vitaliteitskalender van 2026 ligt voor je klaar!
Ik wil de kalender ontvangen
Meer dan 5.000 bedrijven hebben hem al aangevraagd
Meer dan 1.000 bedrijven hebben zich al ingeschreven
De zelfdeterminatietheorie is een breed geaccepteerde en goed onderbouwde theorie in de psychologie. Deze stelt dat individueel welzijn wordt bepaald door de mate waarin mensen kunnen voldoen aan de drie psychologische basisbehoeften (Lataster et al., 2022). Dit geeft aan dat autonomie een belangrijke rol speelt in de algehele gezondheid van een persoon.
Waarom is autonomie op de werkvloer zo belangrijk?
Volgens de Arbobalans (2018) is er een duidelijke toename van de psychosociale arbeidsbelasting en tegelijkertijd ervaren meer werknemers een lage autonomie. “Dit is zorgelijk, omdat deze combinatie samenhangt met werkdruk en het risico op werkstress verhoogt, wat terug te zien is in de stijging van burn-outklachten onder werknemers, van 11% in 2007 naar 16% in 2017,†aldus TNO-onderzoeker Wendela Hooftman.
Het belang van psychosociale arbeidsbelasting is terug te zien in het verzuim. Ongeveer een kwart van het totaal aantal verzuimdagen houdt verband met psychische klachten, overspannenheid of burn-out (Arbobalans, 2018).
Daarnaast blijkt de motivatie van werknemers een essentieel aspect van werk gerelateerd welzijn. Vooral kwalitatief minder goede motivatie lijkt een rol te spelen bij een burn-out. Opgebrande werknemers zijn eerder gecontroleerd gemotiveerd. Ze voelen zich gedwongen door anderen of ze dwingen zichzelf om hun werk uit te voeren, hoewel ze zich leeg voelen (Van Den Broeck, 2013).
Het is daarom van belang dat het psychische welzijn en de motivatie van een persoon verbeterd worden. Verder in dit artikel lees je op welke manier autonomie hier aan kan bijdragen.
Streven naar grotere autonomie in je organisatie: 5 voordelen
1: Ontwikkelen van intrinsieke motivatie
In eerder werk van Deci en Ryan (1985) over intrinsieke motivatie wordt er een psychologisch verband waargenomen tussen motivatie en autonomie. Intrinsieke motivatie wordt bevorderd en versterkt in omstandigheden waarin personen de mogelijkheid hebben om verantwoordelijkheid te nemen voor het uitvoeren van hun taken, ook wel zelfbeschikking genoemd (GarcÃa & Pintrich, 1996).
Intrinsieke motivatie wordt van extrinsieke motivatie onderscheiden als 'echte motivatie'. Iets willen uit eigen ambitie of passie. Deze motivatie is essentieel binnen organisaties: gemotiveerde werknemers presteren beter en zitten beter in hun vel. Motivatie draagt daarom in belangrijke mate bij aan goede bedrijfsresultaten (Pinder, 2008).
2: Stimuleren van pro-activiteit
Uit een onderzoek dat is uitgevoerd bij grote bedrijven in de Nederlandse gezondheidszorg-sector kwam voort dat er een sterke samenhang is tussen professionele autonomie en een verhoogde pro-activiteit (Tummers et al., 2015).
In dit zelfde onderzoek wordt duidelijk dat proactieve werknemers een waardevolle toevoeging kunnen zijn aan je organisatie, zo wordt namelijk toegelicht dat zij kunnen zorgen voor het verminderen van onnodige werkdruk en bij kunnen dragen aan organisatorische verandering.
3: Betere werk-privé balans
Werknemers raken ontevreden met hun baan wanneer ze hun werk en gezinsleven niet in evenwicht kunnen brengen door conflicterende eisen. Vrijheid en onafhankelijkheid hebben om werk gerelateerde beslissingen te nemen kan daarom voor voldoening zorgen (Gözükara & Çolakoğlu, 2016).
Het is daarom van belang om het effect van autonomie op de werk-privébalans te benadrukken, aldus Presa (2018): "... aangezien een baan die werknemers autonomie biedt hen mogelijk ook in staat stelt om op een betere manier tegemoet te komen aan conflicterende werk- en niet-werkeisen." (p. 372)
Tevreden werknemers zijn nauw verbonden met het succes en de prestaties van de organisatie, waardoor werktevredenheid een belangrijke houding van werknemers is geworden.
4: Vermindering van werkstress
Het is mogelijk dat de vrijheid die autonomie biedt fungeert als een soort 'werkstress-buffer'. Zo kan het vervullen van de psychologische basisbehoeften, waaronder autonomie, bijdragen aan het verminderen van burn-outklachten (Tolstra, 2015). Eigen regie in het uitvoeren van werkzaamheden kan namelijk een hoge arbeidsdruk verminderen.
Zo blijkt ook uit wetenschappelijk onderzoek van Hämmig en Vetsch (2021), waarin het bevorderen van specifieke hulpbronnen op de werkplek, zoals een hoge mate van autonomie, een veelbelovende aanpak of strategie lijkt te zijn om de negatieve gezondheidseffecten van werkstress te verminderen. Hierdoor kunnen negatieve uitkomsten en gevolgen, zoals het veranderen van baan of het verlaten van het beroep, gedeeltelijk voorkomen worden.
5: Vitaliteit verhogen
In een andere publicatie van Tummers et al. (2016) wordt er onderzoek gedaan naar de relatie tussen autonomie en de vitaliteit van werknemers in de publieke sector.
Hierin benadrukken ze het belang van de rol die werkautonomie speelt in het verhogen van de vitaliteit van werknemers en de opbrengsten daarvan: "Dit kan ertoe leiden dat werknemers zich energieker, fysiologisch en mentaal sterker voelen op het werk." (p. 372)
Collectieve opbrengst
Samen brengen deze voordelen belangrijke uitkomsten met zich mee voor jouw als werkgever. Namelijk een verhoogde productiviteit, werknemerstevredenheid en een verlaagd ziekteverzuim. Essentiele onderdelen voor een goed functionerend bedrijf.
Het toe-eigenen van autonomie aan je personeel kan daarom een goede bijdrage leveren aan de groei van je bedrijf. Daarnaast kan autonomie een grote rol spelen in de persoonlijke ontwikkeling van je werknemers. Een win-win situatie! Maar hoe realiseer je dit?
Gevoel van autonomie stimuleren als werkgever
Gevoel van autonomie ontwikkelen is meer dan alleen een persoon zijn eigen gang laten gaan, je wilt immers niet dat je personeel totaal eigen wetten gaat hanteren. Er blijven situaties waarin werknemers sturing nodig hebben.
Wanneer een persoon plotseling of te veel vrijheid wordt geboden kan dit overweldigend zijn en nadelige effecten met zich meebrengen. Organisaties en leidinggevenden moeten werknemers daarom een gepaste mate van autonomie geven op basis van kenmerken en specifieke omstandigheden bijbehorend aan de functie en competentie van een persoon (Zhou, 2020).
Behoeftes van je werknemers
Het streven naar autonome professionals, niet te verwarren met autonome mensen, kan dus veel betekenen voor de ontwikkeling van je organisatie. Het verkrijgen van autonomie betekent immers veel voor sommigen werknemers en kan leiden tot meer werkgeluk.
Benieuwd hoe tevreden jouw personeel is met hun huidige werksituatie? Vraag dan een medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO) aan en krijg inzicht in de behoeften van je werknemers.
Hoe kan professionele autonomie eruit zien?
Wil je na het lezen van dit artikel gelijk aan de slag met het vergroten van werkautonomie? Neem dan een kijkje op onze pagina over het vergroten van autonomie op kantoor!
